Անգլիացի մտածող Ջոն Լոկը (1632-1704թթ.) սենսուալիստ էր, համարում էր, որ մենք մեր գիտելիքը հիմնականում ստանում ենք մեր զգայություններից ու փորձից: Ասելով idea՝ նա նկատի ուներ և՛ զգայական ընկալումները, և՛ տպավորությունները, և՛ որոշակի հիշողության պատկերներ ու գաղափարներ, այսինքն այն ամենը, ինչ ընկալումներ ունեք և ստանում եք ներսում ինչ-որ ներքին հայացքով: Սրանով նա սուր հակադրվում էր Դեկարտին, ով ասում էր, որ մենք ճանաչում ենք աշխարհը շնորհիվ մեր բնածին գաղափարների, Լոկը հակադրվում էր հենց այդ բնածին գաղափարներին՝ ասելով, որ մարդկային գիտակցությունը կարող է դիտարկվել որպես տաբուլա ռասա, այսինքն՝ մաքուր տախտակ, որի վրա ինչ գրես, կգրվի:
Ռացիոնալիստ Վիլհելմ Գոտֆրիդ Լայբնիցը (1656-1716թթ.) դիտարկում էր աշխարհը ոչ թե որպես մեկ սուբստանց, այլ նա ասում էր, որ աշխարհը բաղկացած է բազմաթիվ սուբստանցներից, և այդ սուբստանցները նա անվանում էր մոնադաներ, որ գալիս է «մեկ» բառից, և այդ մոնադաները հոգևոր սուբստանցներ են:
Երբ Լոկն ընդդեմ Դեկարտի ասում է, որ չկա ոչինչ բանականությունում, որը չլիներ նախօրոք զգայությունների մեջ, ապա Լայբնիցը շարունակում է՝ ասելով, որ այո, չկա ոչինչ բանականությունում, որը չլիներ նախօրոք զգայությունների մեջ, բացի իրենից՝ բանականությունից: Այսինքն, նա ուզում է ասել, որ, այո, մենք զգայություններից ստանում ենք, բայց բանականությունը մաքուր տախտակ չէ, բանականությունը ունի ստրուկտուրա, իր սեփական կառուցվածքը, որը դուք չեք կարող անտեսել: Նա բերում է մի հետաքրքիր օրինակ և ասում, որ եկեք խոսենք ոչ թե տաբուլա ռասայի՝ դատարկ տախտակի մասին, այլ մարմարի կտորի, որից քանդակագործը արձան է սարքում: Իհարկե, քանդակագործն է արձան սարքում, բայց մարմարը ունի ներքին ստրուկտուրա, ինչ-որ ջղեր կան, անհարթություններ, և ահա դուք չեք կարող սարքել այդ արձանը՝ հաշվի չառնելով նրա ներքին կառուցվածքը:
Իռլանդացի Ջորջ Բերկլին (1685-1753թթ.) եպիսկոպոս էր, շարունակում է Լոկին, չի հակադրվում սենսուալիզմին, բայց շեշտը դնում է Լոկի առաջնային և երկրորդային որակների տարբերության վրա: Այսինքն, եթե մենք ստանում ենք զգայությունների մեջ երկու տիպի որակներ՝ առաջնային և երկրորդային, որտեղ երկրորդայինը սուբյեկտիվ որակներն էին՝ գույն, հոտ և այլն, ապա, ասում է Բերկլին, չէ՞ որ առաջնային որակները նույնպես տրված են երկրորդայինի միջոցով: Այսինքն, ի վերջո, այն բոլոր որակները, որոնց դուք ասում եք առաջնային, դրանց էլ մենք ընկալում ենք որպես երկրորդային: Օր.՝ եթե ես ասում եմ՝ առաջնային որակն այն է, որ այս սեղանը ունի որոշակի երկարություն, բայց ես չեմ ընկալում երկարությունը՝ որպես այդպիսին, ես այս երկարությունը ընկալում եմ որոշակի գույնի ձևով, շոշափելու որոշակի ձևով, հետևաբար դա նույնպես երկրորդային է: Եվ եթե բոլոր այդ հատկությունները ի վերջո մեզ տրվում են մեր ընկալումների մեջ՝ որպես երկրորդային որակներ, ապա, ասում է Բերկլին, իրերի մասին կարելի է խոսել միմիայն այնքանով, որքանով նրանք ընկալվում են մեր զգայությունների մեջ:
Այստեղից էլ բխում է նրա թեզը՝ esse est percipi, գոյություն ունենալ նշանակում է ընկալել: Ես գոյություն ունեմ այնքան, որքանով ընկալում եմ, իրերը գոյություն ունեն այնքան, որքանով նրանց մենք ընկալում ենք: Այն հարցին, թե՝ մենք ընկալում ենք, սեղանը կա, իսկ եթե ես չեմ ընկալում, սեղանը չկա՞: Նա կարող է ասել՝ ուրիշն է ընկալում: Իսկ եթե ուրիշն էլ չկա, ապա այս դեպքում սեղանը ընկալում է աստված, այսինքն դա կա աստծո ընկալման մեջ:
Գիտելիքի աղբյուրը զգայություններն են, բայց հարց է առաջանում՝ եթե գիտությունը ստեղծում է պատճառական կապեր, չէ՞ որ եթե մենք գիտնականներ ենք, ապա հավակնում ենք ցույց տալ, որ A-ն B-ի պատճառն է, այլապես դա գիտություն չէ, ահա այստեղ շոտլանդացի Դեյվիդ Հյումը (1711-1776թթ.) տալիս է մի հարց՝ A-ն ես ընկալում եմ զգայությունների միջոցով, B-ն ես նույնպես ընկալում եմ զգայությունների միջոցով, իսկ պատճառականությունը ինչո՞վ եմ ընկալում: Եթե ես ասում եմ, որ ինչ-որ մի բան տեղի է ունենում այսինչ բանից հետո, դա դեռ չի նշանակում, որ այս բանը տեղի է ունենում այսինչ բանի պատճառով: Ամեն անգամ գիշեր է, հետո ցերեկ, բայց դա չի նշանակում, որ գիշերը ցերեկվա պատճառն է:
